Delfts aardewerk en het kopiëren van Chinees porselein

Terwijl in de 17e eeuw steeds meer handelsposten in het Oosten werden gevestigd en Chinees porselein op grotere schaal naar Europa werd geëxporteerd, produceerde de porseleinhoofdstad van de wereld 'Jingdezhen' al 3 eeuwen lang porselein. Van 1602 tot 1780 maakte de Verenigde Oostindische Compagnie ongeveer 4000 reizen, waarbij ze ook veel porselein in hun lading vervoerden. Het is ook bekend dat in Nederland, in de stad Delft, veel blauw-wit Chinees geïnspireerde waren werden geproduceerd. Waarom deden Delftse pottenbakkers dat, terwijl er in de 17e eeuw al zo'n bloeiende handel in het Oosten was? In dit artikel bespreken we de interactie tussen Chinees porselein en Nederlands Delfts aardewerk.

Mysterieus imago van porselein

In Europa was porselein in het begin van de 17e eeuw nog erg onbekend en mysterieus, terwijl de bewondering ervan zich verspreidde van de oostelijke naar de westerse wereld.

Volgens fragmenten uit ‘The travels of Peter Mundy, In Europe and Asia 1608-1667’ werd gedacht dat het ‘witte goud’ “100 jaar onder de grond zou moeten liggen voordat het perfect zou worden”, zoals Mundy in 1637 verklaarde tijdens zijn reis van “Taifoo backe unto Macao”.

Het materiaal werd beschreven als “van een bepaalde witte steen, tot poeder geslagen, gezeefd en met water tot een pasta gekneed”.

Een andere Europese filosoof, Francis Bacon, schreef in zijn Novum Organum van 1620 dat porselein zich ontwikkelde uit een "kunstmatig cement" wanneer het "lang in de aarde werd begraven"

Transitie periode

Een van de belangrijkste oorzaken van het produceren van Chinees geïnspireerd Nederlands Delfts aardewerk brengt ons terug naar 1644. In 1644 vond de overgang plaats van de heerschappij van de keizerlijke familie Ming (1368-1644) naar de Qing-dynastie (1644-1912) (bekend als de Slag om Beijing), wat resulteerde in een turbulente periode in China.

Na de verovering van Beijing bleven pretendenten van de Ming-tak aanspraak maken op de heerschappij over China, waarbij ze kleine maar aanhoudende bolwerken in de zuidelijke regio's behielden.

_{Een groot chinoiseriebord met een door de transitie en Kangxi geïnspireerde decoratie, 1680-1700, Delft, Holland}

Deze politieke verschuiving veroorzaakte een sterke daling van de export van porselein, vooral tijdens de eerste 3 jaar na 1644 maar ook tijdens de daaropvolgende decennia. Er bleef echter een enorme vraag naar Chinees porselein onder Europese huishoudens.

Europese pottenbakkers zagen een kans en begonnen Chinees porselein te kopiëren in aardewerk. Tegelijkertijd zien we een vervanging van Chinees porselein door Japans porselein.

Deze ‘overgangsperiode’ in China kan dus worden aangemerkt als het begin van een grote productie van Chinees Delfts aardewerk. Op het dieptepunt van de Chinese burgeroorlog in 1653 kwam de export van Chinees porselein tijdelijk tot een einde.

Het begin van Delfts aardewerk

Hoewel de Nederlanders nog geen directe handelspositie op het vasteland in China hadden, waar het Chinese porselein rechtstreeks kon worden besteld, werden ze wel getroffen door de gebeurtenissen.

Naast het alternatief van Japans porselein, slaagden de Nederlandse zakenlieden en handelaren erin om tussen 1653 en 1662, 17 Delftse fabrieken op te richten (van de 34 bekende die in Delft zijn gevestigd)!

Zonder toegang tot kaolien (een zachte witte klei gewonnen uit groeven), waren de Delftse pottenbakkers niet in staat om echt porselein te vervaardigen.

^{Tegelfabriek, uit een fabriekstableau in Bolsward, na 1737, Rijksmuseum, Amsterdam}

Het blauw-witte kleurenschema werd nagebootst door de stukken aardewerk te coaten met een witte tinglazuur, waarop ze kenmerkende blauwe verf aanbrachten.

Het resultaat was dat blauw aardewerk uit Delft al snel werd herkend als van hoge kwaliteit. Bovendien was Delfts aardewerk slechts een tiende van de prijs van vergelijkbaar Chinees porselein en dus veel betaalbaarder.

Pas in 1708 hadden  von Tschirnhaus en Böttger genoeg geëxperimenteerd om het moeilijke hard-paste porselein in Europa te kunnen kopiëren.

Kraak-stijl porselein

Vanaf de tweede helft van de 17e eeuw zien we dus niet alleen de Chinese stijl en smaak in Delftse voorwerpen, maar ook exact gekopieerde patronen van Chinees porselein, alleen dit keer in aardewerk.

Zo beleefde Nederland in de tweede helft tot het einde van de 17e eeuw een opleving van de belangstelling voor de zogenaamde 'kraak'-stijl. Tot begin 1700 zien we Delftse voorwerpen in kraakstijl waarvan de borden vaker voorkomen, maar vazen ​​en ander aardewerk vrij zeldzaam zijn.

^{Een Delfts bord met Chinees Wanli Kraak-decor, 17e eeuw, circa 1670, Delft, Holland}

Het 'kraak'-porselein is een verzamelnaam voor porselein dat tussen 1573-1661 werd geproduceerd, onder vier verschillende Chinese keizers.

Porselein geproduceerd onder de laatste Ming-keizer Shunzhi (1644-1661) wordt Transitieporselein genoemd, maar wordt ook gecategoriseerd als 'kraak-stijl' porselein.

_{Een Wanli kraakbord, met een afbeelding van een cachepot, circa 1595-1620, Jingdezhen, China}

Chinees Kangxi porselein

Ook zien we de Chinese Kangxi-stijl terug in Delfts aardewerk, vanaf 1680. Chinees Kangxi-porselein (1662-1722), genoemd naar de Qing-keizer, staat bekend als het porselein van de hoogste kwaliteit dat in China wordt gemaakt.

Er is een verschil te zien tussen het kopiëren van de kraak-stijl en de Kangxi-stijl in Delft. Waar de kraak-stijl waren vaak in volledige stijl of zelfs één-op-één worden gekopieerd, bevat het Kangxi-stijl Delfts aardewerk doorgaans slechts enkele Kangxi-elementen of weerspiegelt het een Europese interpretatie van de stijl.

_{Overgangsperiode van de late Kangxi (1661-1722) tot de vroege Yongzheng-periode, 'een zitting van het hof', Jingdezhen, China}

Een redelijke verklaring voor dit verschil zou kunnen zijn dat het Kangxi-porselein na 1683 normaal gesproken zonder tekorten of beperkingen verkrijgbaar was. Er was dus geen noodzaak om het porselein exact te imiteren, zoals eerder het geval was voor de eerdere kraakstijl.

In 1683 werd Formosa, de ooit zo lucratieve handelspost van de Nederlanders in Japan, ingenomen door keizer Kangxi, waardoor Ming-loyalisten van het eiland werden verjaagd. Vanaf die datum kende de Chinese porseleinproductie en -export een ongekende groei en kreeg de kans om zich te ontwikkelen tot de hoogste kwaliteit.

^{Aquarel van VOC-fort Zeelandia op het eiland Formosa, Atlas Blaeu - Van der Hem}

Waar kunt u het beste Delfts Blauw en Chinees Porselein kopen?

Alle bovenstaande items zijn of waren te koop bij kunsthandel Verkoulen Oriental & European Antiques. Bij Verkoulen Oriental & European Antiques zijn ze gepassioneerd door de geschiedenis van het Verre Oosten en de invloed ervan in Europa. Zij verkopen een hoogwaardig Nederlands Delfts blauw en Chinees porselein.

De collectie bevat een breed scala aan antiek uit de 17e, 18e en 19e eeuw. Ze zijn gespecialiseerd in hoogwaardig Chinees porselein en Delfts aardewerk, maar ook in koloniale en kleine Europese objecten.

Dit artikel is geschreven door Toussaint Verkoulen van Verkoulen Oriental & European Antiques